Thursday, May 2, 2019

THALAITE LEH KRISTIAN CHHÛNGKUA

THALAITE  LEH  KRISTIAN  CHHÛNGKUA
( KTP Week 2019 lawmman pahnihna)
F. Laltlankimi(Nuteii)

Keini Kristiante tan chuan ‘Kristian  chhûngkua’ tih hi thu  mikhual lo tak leh kan hriat ngun tak a ni a. Thalai zâwkte, nupui  pasal la neilo leh la naupang deuh ten ‘Kristian chhûngkua’ tih thu  kan hriat hian ngaiah neiin kan ngaihsak zui lemlo a ni thei.  Amaherawhchu, Kristian chhûngkua dinna kawngah hian keini  thalaite hian mawrhphurhna pawimawh tak kan nei a ni. Kum upa  zawk te leh nu leh pate mawrhphurhna chauh a nilo a; nakin zêl atan  leh kan rama Kristian nun ze mawiin hmun a chan zêl theih nan  thalaite hian chanvo pawimawh tak kan nei a ni.
Khawvelin hma a sawn zel rual hian mihringte pawh kan nun  dân tih danglamin a awm ve zel a. Hmânlaia thil an hlut thinte chu  tunlai mite tan chuan thil ho lam leh awmze neilo maiah te a lo chang  tawh thîn. Hnam lian leh changkang zawkte kan thlir chuan tunlai  khawvel mite hian nun dan dangdai leh maksak tak takin an hun  an  hmang mêk tih kan hmu thei ang. Hêng khawvel mite nun anga kan  hriat theih chu chhûngkaw nun an ngaih pawimawh tawh loh zia  leh a hlutna an hriat loh zia hi a ni. Kan nu leh pate, kan chhûngkhat  lainate hi Pathianin kan nun kaihruaitu atana min pek te an ni a, kan  nunah kan dah hmasak a kan ngaih pawimawh loh chuan Pathian  nena kan inlaichînna pawh a famkim thei dawn lo a ni.  
Bible-a kan hmuh angin Pathian hian chhûngkua hi a ngai  pawimawhin Ama rawngbawl thin chhûngkuate a dah sang em em  a, mihring a siam hmasak ber Adama leh Evi te pawh ramsate ang  maia tla hrang lova a huho a awmzâ tur leh leilung luahkhat turin a ti  a nih kha. Bible thu thianghlim kan en chuan Sam 68:6 ah “Pathian  chuan mi malte chu chhûngkaw zîngahte a teltîr thîn a; Mi tângho  chu a hruai chhuak a, vânneihnaah a hruai lût thîn; Hel hmangte  erawh chu ram rovah an awm thîn” tih kan hmu a. He bung leh  châng ang ringawt pawh hian Kristiante nunah chhûngkaw  pawimawhna chu tihlan a ni kan ti thei ang. Tin, Bible vêkah hian  Kristian chhûngkaw din nan a kan mawhphurhna theuh pawh chiang  taka ziak a ni bawk a.Kristian ram kan nih angin heng Bible-a  mawhphurhna min pekte chu kan hmelhriatin a rinawm a,  amaherawhchu hêng kan chanvo te kan hriat rual hian kan khawvel  danglam chak tak hian chhûngkaw nun kan ngaihhlutna hi a nuai  bo tel  thin a. Kristian chhûngkaw nun zahawmna leh thianghlimna  humhalh turin thalaite hian tan kan lak a ngai takzet a ni.
Chhungkaw inlaichînna humhalh hi Kristian nun nena inzawm  tlat a nih avangin thalaite, nakin maia puitlinna khawvela la chuang  lût ve turte hian kan hriat chian a tul hle a ni. Kawng chi hrang  hrangah  Mizo thalaite hma kan sawn chak hle a, khawvel lehlama an nula  tlangval ten an uar leh chînte pawh harsa lo takin kan lo uar a kan lo  chîng ve thei mai zel a. Thiamna lamah pawh hnam dangte lakah kan zahpuiawm lovin hma kan sawn ve zel thei a, hnam dang nena tehkhin pawhin kan duhna kawngah chuan kan changkâng ve thei zel a.  Amaherawhchu, khawvel changkânna kan um rual hian Bible zirtirna  te hi kan changkân san mai loh nan kan ngaihtuahna Pathian lamah  kan dah tlat a ngai a ni. Thalaite zingah chhûngte inthununna  hnuaia awm chu a pawimawh ber lo kan lo ti a ni thei a; mahni tâna tha chu hria anga inngai in kan fing tâwkah kan inngai a ni thei. Khawvel lam ringawt kan thlîr anih chuan Bible-a zirtirna kan hmuh te hi hre reng mah ila, Bible chunga leng thei hialah a inngaih theih a. Chumi chuan nun beidawnna leh hrehawmna bak min thlen dawnlo a, hei vang hian Pathian thu mila chhûngkaw inthununna te, inkhaihhruaina te  hi hmânlai thil maiah chan lovin thalaiten kan vawn him zel a pawimawh em em a ni.
Article chhunzawmna.....
Ram dangte kan en chuan chhungkaw inrelbawlna pangai leh  felfai a tlemna apiangah sualna a pung chak a;intihbuaina leh nunrawng taka intihhlumna te a tam a, laina mumal neilo ten an dam khawchhuah theih nan rukruk leh eizawnna thianghlimlo tak tak hmanga sum an dehchhuah a ngai thin a. Ruihhlo ngawl vei leh mipat hmeichhiatnate a hluarin natna hri  hlauhawm tak tak an vei phah thîn a  ni.  Kan  ram ngei pawh kan en chuan kan thalaipui,  kum naupang tak takte  ruihhlo leh khawvel nawmsakna um vanga buai kan hmu thei ang.  An dinhmun kan bihchian chuan a tam zawk chu chhûngkaw mumal lo tak atanga seilian an lo ni thîn a, an nun kaihruaitu tur leh kawng  dik kawhhmuhtu an neih loh vanga sual kawng zawh an lo ni thîn a ni.Hetiang  dinhmuna ding ve lo thalai vannei  zawkte hian kan nunah eng nge kan dah pawimawh  kan inbihchian a ngai em em a, hêng kan  unau sualna in a tihbuai te hre reng chung  hian Kristian chhûngkaw inzirtirna kan dawn leh hriatte hi khawvel châkna laka kan  humhalh tlat  a ngai a ni.
Khawtlang inrelbawlna ah thalaite hi  thil tamtak ah mipui innghahna kan ni a, thiamna  leh zirna lampang chungchangah pawh midangte râwn ber kan ni fo. Incheina leh rimawi  chhuak thar apiangte ti changkâng a  ti tunlai tute kan  ni. |halaiten  an uar apiang  chu ngaihven a hlawh zel ti ila kan sawi sual lovang. He kan khawtlanga ‘power’ kan neih  hi thalaiten kan  Kristian nun mila kan hman  tangkai thiam chuan ram pum tâna hmasawnna leh Pathian hnaih zawkna kan thlen thei a ni. Ram hrang hranga  chhûngkaw nun a kehchhiat mek zel lai hian Kristian thalaite hian Kristian chhûngkaw inrelbawlna thianghlim leh zahawm kan chawisan thiam chuan kan ram hian engkimah Pathian awmpuina kan dawng lehzual ngei ang.

THE PRAYER HANDS


THE PRAYER HANDS
Pu R. Lalzawmliana, Kohhran Pavlai Pawl.
                                                         
                Kum zabi 15na daih tawhah khan German rama Nuremberg bula khaw te reuhteah, Durer-a te nupa chuan fa 18 zet mai an nei a. An chhungkaw ei tur thawkchhuak turin an pa ber rangkachak chhertu chuan, a hna pangngai bakah inhlawhna dang thawh belhin, ni khatah darkar 18 lai hna a thawk thin a. Chutiang khawpa an dinhmun a khirhlai chuan, an fa 18 zinga pahnih Albert-a leh Albrecht Durer-a te chuan kut themthiamna(talent) an nei tih an inhria a. Art zirtur  a khawpuia kal an tum fan a!
                An unau khum chep takah chuan zanah an pahnihin Art Academy-a an zir theih dan tur an ngaihtuah ta a. Kawng dang awm lova an hriat avangin tangka thir(coin)vawrha in-remsiam mai an rel thlu ta a. An in remsiamdan chu hetiang hi a ni; “A vawr dik zawk chuan Art a zir ang a. A vawr dik lo zawk chuan a vawr dik zawk Art zirna tur senso thawk chhuak turin kum 4 chhung lungalhthei laihna khurah a inhlawh ang. A vawr dik zawk chuan kum 4 chhunga Art a zir thiam hnuah a thiamna hmanga a kutchhuka te hralhin a unaupa Art zirna senso a tum sak ve thung “ tiin. Chawlhni inkhawm banah tangka(coin) chu an vawrh ta ngei a. A vawrh dik zawk Albrecht-a chu Nuremberg khawpuiah Art zirturin a kal ta a. A vawr dik lo zawk Albert-a chu lungalhthei khurah lutin a unaupa zirna senso tur thawk chhuak turin a inhlawh ta nghal a. Albrecht Durer-a chu lemziak leh kermawi lamah amah zirtirtute aia thiam nihial khawpin a lo hlawhtling ta a. A zirchhuah hma atangin ruaitu a hmu a, a thawhchhuah a la tan der mai a. Hlawhtling taka an khua a haw leh tum chuan Durer chhungkua chuan Albrecht Durer-a hlawhtlin lawmnaah chhungkaw chawhlui an buatsaih a. Hlim tak leh phur taka zanriah an eikhawm zawhah Albrecht Durer-a chu a ding a. A hlawhtlinna chu a unaupa Albert-a thawrah liau liau a nih thu a sawi a. A thusawi tawpna chu hei hi a ni. “Khai le, min hmangaihtu ka unaupa Albert, I hun a thleng ve ta e. Nuremberg khawpuiah chuan va kal la, thiamna an zirtir theih zinga I duh ber va zir rawh le! Kan intiam ang ngeiin I zirna senso chu ka tum vek ang che”.
                Phur takin Albert-a chu a ding a. Hlim taka nui chungin, “Awle” a ti nghal mai dawn emaw an tih laiin, ngawi rengin hnuai lam enin a thu a. Chu chhangchhe chawei dawhkan kil tute mit chu Albert-a chungah a fu thap a. Mak tih vangin an ngawi thiap a, Albert-a chu a lo hawi chhuak a. A mittui chu a hnar sei tak leh a biangki ruh cher tak inkarah chuan a luang ngiah ngiah a. “Ni lo….Ni Love….” tih bak chu a sawi thei lawk lo. A tawpah chuan a lo ding chhuak ta a. A bianga mittui luang hruk fai pah chuan a unaute chu enkual den den chungin mak ti taka amah thlir thap tute hriatah chuan, “Unaupa, ni love, Nuremberg-a kal thei ka ni tawh lo. En teh, ka kut hi kum 4 chhung lungalhthei laihchhuahna a rim taka hnathawhin ka kut a sawisak dan chu hetiang hi a ni” tiin, a kut chu a han pharchhuak ta a. Ka kut zungtang ruh hi lungin a delh palh vanga tliak hnu dam leh vek an ni tawh a. Chuvangin chibai che pawh hi ka ngam lo. Hetiang kut hmang hian Canvas kai pharha lemziak thei rual ka ni ta love. Unaupa kei zawng ka tlai ta a ni a ti chuai raih a. Albrecht Durer-a chuan a unaupa Albert-a chu engtin nge a chhan tih histoty-in a chhinchhiah tawh lo. Albrecht Durer-a chuan a thih hnu thlenga lar zual zel thei khawpa khawvel hriat hlawh tham lemziak ropui tak tak a hnutchhiah tih erawhchu History-in min hrilh kher ngai lovin, khawvel museum hmignthangte fang la, a sulhnu, Portrait te, Pen water colour hmanga ziahte, charcoal wooden leh dar a ker milem te i hmu ang.
                Chutiang lem ziak hlu leh man to tak tak te zingah chuan, a ziaktu Albrecht Durer-an a neitu nihna a hauh hleih theih loh khawpa entawn leh lakchhawn hlawha nasa taka lo darh ta leh vawiin thleng a mi tam tak thut pindan leh room special taka an tar milem mawi tak pakhat a awm a. Chu lem ziak kum 1805-a ziah chu, kut lem inbukthuah hi a ni. Kut zungtang ser niau khawpa lungalhthei khura hnathawh vanga ruhseh vei kut, van lam hawia inbukthuah lai lem ziaktu chuan “Kut(Hand)” ti ringawtin a hming vuah mahse, a hnu kum 500 chhunga he lem ziak entu apiangin, tawngtai kut ni tlata an hmuh avangin, “The Praying Hands” tih a ni hlen ta  a ni.
                Mi tupawh hetianga kutdah a, a ding emaw, a thu emaw, an hmuh chuan, khawvel hnam ze-tin ten tawngtai lai hun hmang a ni tih inhrilh hriat kher ngai lovin an pawm ta a ni. Lal biakna sawi lai emaw, worship neihna hmun a hun tawp tawngtai laiin he lemziak anga kan awm zawn a kan kut kan dah thin hi khawvel mifingte leh kristian te tihdan thin a ni.

Lalpa’n a duh a ni
Matt. 21:1-11

-          Upa R. Vanlalhruaia

      Lei leh van lal ber, Isua Krista chu Jerusalem-ah ropui takin a lut a, hemi thu hi chanchin tha ziaktute hian an ziak vek a, an ziah dan erawh chu a inang chiah lo deuh a. “Lalpa-in a duh a ni” tih hi chanchin tha bu hmasa pathum te chuan an ziak tel vek laiin Johana chuan a ziak tel ve lo thung.
      Sabengtung hi Bible-ah vawi 157 lai mai ziah lan a ni a. Zawlnei Zakaria hrilh lawkna chu atakin Lal Isua-ah hian a lo thleng dik ta a ni. He sabengtung hi Bethani khua a mi niin, Bethpage khua atangin a thlenna thin Lazara te ta a va kaihtir nia ring pawh an awm. Eng pawh chu nise, tuma la chuan ngaih lohna tih hian Lal Isua tana serh hran a nih zia a ti chiang awm e. Sabengtung kai tura a tirh te hi a zirtir zinga mi pahnih tih a ni a, an hming hi tarlan a ni lo.
      Sabengtung chungah hian an puante an phah a, Isua an chuantir a, kalkawngah pawh an phah bawk a, hetiang hi hmanlai pawha an lo tih dan a ni(II Lalte 9:13). Marka chuan kalkawngah puan leh chhawl an phah a ti a. Johana chuan tumkau kengin an hmuak niin a sawi thung.
      Hetiang taka Isua an chawimawi chhan hi kum thumg chhung zet Isuan thil mak a tih zawng zawng an hmuh vang niin Luka chuan a sawi(Luka 19:37).
      Ziaktu dangte erawh chuan Isua an chawimawi chhan hi khawvel lal ram din tura an ngaih vang niin a ngaih theih bawk awm e.
      Tin, Isua chu sakawr chunga chuang lova Sabengtung chunga a chuang hian Remna Lal a nihzia a lan tir bawk a ni. Lalpain a duh taka a chuan theihna te hi mi tlawm leh mi hnuaihnung pawh nise chawimawi an ni mai zawk thin a ni.
      Hetiangin i ngaihtuah zui ang u :
#. Pathianin a hman theih tura inpeih leh inpe phal apiangte hi Lalpa tan mi hmantlak leh chawimawi phu an ni mai thin.
#. A Lal zia leh ropui zia puanchhuahna hmanrua atan sa tlawm tak a hmang duh anih chuan, ama anpuia a siam nang leh kei hi min va hmang duh dawn em! A ropuina puanchhuah nan nang leh kei hi min duh a ni.
#. Kohhran mite hi Isua tel lo chuan tumah hi mawi leh chawimawi phu kan awm kher lovang. Isua chuan theihna apiang  te hi an ropuiin an lo mawi mai zawk a ni.
#. Lalpain a duh ber chu mi ropui leh mi lian te an ni bik lo. Nang leh kei hi ama chuanna ni turin min duh a ni.
      Vawiin niah hian, “Hosanna, Lalpa hminga lo kal chu fakin awm rawhse. Ram lo thleng tur Kan Pa Davida ram chu chawimawiin awm rawhse. Chungnung berah khian Hosanna” tiin kohhran mite hian i chawimawi thar leh ang u. A kohhranho te berin kan chawimawi loh in tu nge chawimawi ta ang le?

'Lal Isua hming i fak ang u' leh a chhehvel


'Lal Isua hming i fak ang u' leh a chhehvel
- Ruatpuia Pa


Lal Isua hming i fak ang u
Angel chawimawia chu,
Lalber lukhum la chhuak ula,
Lalber khumtir rawh u. KHB No. 50

He hla phuahtu, Edward Perronet-a hi kum 1726 khan England-a Sunbridge khuaah a piang a. Amah hi French hnam a ni a, England a seilian a ni thung. A pa Vincent Perronet-a hian hun rei tak chhung chu John Wesley-a rawngbawlna a pui thin a, chanchintha rawngbawlna hi a tuipui hle a ni. Hei vang pawh hi a ni ang Edward-a pawh hi a lo puitlin hnu hian sakhaw mi tak a rawn ni chho a. Anglican Kohhranah Pastor hna a thawk a, harsatna hrang hrang karah pawh rinawm takin a thawk zel a. Amaherawhchu an kohhranah harsatna namen lo a lo chhuah tak avangin Pastor hna chu a bansan a, John Wesley a rawngbawlna chu a pui ve ta zawk a. Chutianga hun rei tak chhung Wesley-a a zui hnuah chuan Independent Church of Canterbury-ah pastor hna bawk a thawk leh a, he kohhranah hian a thih thlengin a thawk a, January 2, 1792-ah  he khawvel hi a chhuahsan ta a ni.
He hla hi Thupuan bung 4:11 leh bung 19:16 tlawhchhanin kum 1779 tawp lam a a phuah a ni a. Mi ngaihsan a hlawhin reilote chhungin a lar hman hle nghe nghe a ni. He hla hi hla ropui tak a ni a, ' Kristian Hla pui' tih a hlawh hial a ni. Khawvel hmun hrang hrangah Kristian ten an hlutin Pathianin nasa takin mal a sawm a. A hria a piangin anmahni tawngin an letling zel a ni ber mai. Tunah hian tawng chi hrang za tam takin an letling tawh nghe nghe a ni. Lehkha ziaktu ropui tak pakhat chuan, 'khawvel awm chhung in a dai tawh ngai lovang a, vanah pawh bang lovin an la sa zel ang' a ti hial mai.
He hla hian chanchin ropui tak leh ngaihnawm tak tak a ngah hle a, chung zinga pakhat chu han tarlang ila. India rama Missionary rawn kal hmasate zinga pakhat, EP Scott chu tlang mi, hnam mawl ho zingah Pathian rawngbawl turin a kal a. Khua a va thlen chuan vawilehkhatah rinloh takin chung hnam mawl ho chuan amah tihhlum tumin hriamhrei nen an rawn hual ta rup rup mai a. Scott-a chuan tihngaihna a hre lo hle mai a, chutah a ipte a Violin chu a la chhuak a, urhsun tak leh tihtak zetin he hla hi a sa ta ringawt mai a. Chutia tihtak zeta Scott a zai lai chu chung hnam mawl ho chuan tihhlum tum ta mai lo chuan an en ta thup mai a, chang li-na :
Khawvela mi ze tinrenga,
Chitin awm bawk te u;
Chawimawina zawng zawng pe ula,
Lalber khum tir rawh u.'

tih a han sa thleng chu le, an hriamhrei ken lai an thlauh ta phawk phawk mai a. A hla sak awmzia an hria pawh ni si lovin Pathianin hna a thawk a, leiah bawkkhupin an tap ta zawih zawih mai a ni. Pathianin he hla hmang hian  an thinlung ah nasa takin hna a thawk a, tichuan Scott-a chuan a damchhungin chungho zingah chuan rawng a bawl theih phah ta a ni.

A phuahtu hian chang li chauh a phuah a, a hnuah Sir John Rippona'n  tlem a rawn ti danglam a, chang hnih dang a phuah belh leh bawk. Tuna Kristian Hla bu a chang thumna hi Rippona phuah belh chu a ni a, a phuah belh chang khat dang erawh chu Kristian Hla Bu ah hian tihlan a ni ve ta lo.
He hla Zotawnga min lehlin sak tu hi Zosapthara a ni a. Tin, he hla hi lengkhawm zai pawhin sak a ni ve thova, a lengkhawm zai thluk erawh hi chu lengzem hla thluk atanga lak a ni thung.
June, 1996